Yakın zaman önce bir grup arkadaşla birlikte Mesih Paşa Cami'sini tekrar gezme şansını buldum. II. Beyazıd döneminde sonradan camiye çevrilen bu Roma Kilisesi hakkında daha önce bir yazı yazmıştım. Kryptası ile birlikte kilise ve rotunda üzerine inşa edilmiş sarnıç görülmeye değerdir. Bu yazımda ise kiliseyi camiye çeviren ve ismini veren Mesih paşa hakkında belki daha çok ailesi hakkında yazmak istiyorum.
Kiliseyi camiye çeviren ve ismini veren kişi aslen Rum olan Mesih Paşa (1443-1501), İstanbul fethi sonrası müslümanlaştırılmış, akabinde sarayda yetiştirilmiş ve II. Bayezıd zamanında sadrazamlık makamına kadar yükselmiş. Mesih Paşa ve kardeşi Has Murad Paşa'nın son Bizans hanedan ailesi olan Paleologos hanedanından olduğu tüm kaynaklarda ortak nokta olarak geçiyor.
Mesih Paşa ile ilgili kaynakların hemen hemen hepsinde eğer 'İstanbul Türkler tarafından fethedilmemiş olsaydı bu iki kardeşten birisinin imparator olacağı şeklinde bir açıklama geçiyor. Bu gerçekten böyle midir ? Doğruluk payı var mıdır? Hep merak etmişimdir.
Mesih Paşa ve Kardeşi Has Murad Paşa hakkında fetih öncesi zamana ait pek bir bilgi yok. Çoğu kaynak, kardeşler hakkında son Bizans imparatorunun (Konstantin XI) kuzeni, bazıları ise yeğeni olarak bahsediyor. Ancak bu iddiaları dayandırdıkları kaynaklardan net olarak bunu çıkarabilmek çok zor ve bu durum yazılanların doğruluğu hakkında şüphe uyandırıyor. Hatta bazı yerlerde son Bizans imparatoru için "Konstantin XI" değilde "Konstantin IX" kullanılmış olduğunu dahi görmek mümkün (TDV İslam Ansiklopedisi).
Mesih ve Murad Paşa'ların gerçekten imparator adayı olup olmadığını anlayabilmek için Paleologos Hanedanı soy ağacını incelemek gerekiyor. Benim Mesih Paşa ile ilgili bulabildiğim en ele dokunur kaynak Theodore Spandounes'in "Osmanlı Sultanları" isimli kitabı oldu. Bizans saray tarihçisi George Sphrantzes'e ait 'Chronicon Minus' ise bir diğer önemli kaynak.
Spandounes kitabında kendisinin de Paleologos hanedanından geldiğini söylüyor ve Mesih Paşa'nın, babaannesinin erkek kardeşi olduğu belirtiyor (Resim 1). Ancak yine bu kitapta geçen ve Mesih Paşa'nın babası olan Thomaso Paleologos Gidos'in son Bizans imparatoru Konstantin XI ile akrabalık bağı maalesef net anlatılmıyor.
Has Murad Paşa’nın Paleologos hanedanının hangi şubesinden olduğunu belirten bir ifade, dönemin tanıklarından ve Paleologos'lara hizmet etmiş olan devlet adamı ve tarihçi George Sphrantzes’te geçiyor. Yazar, Has Murad Paşa’nın Otlukbeli Savaşı'ndaki ölümünden bahsederken şu bilgiyi aktarıyor: “Sultan’ın (Fatih Sultan Mehmet) Uzun Hasan’ı yenilgiye uğrattığı seferde II. Mehmed daha ulaşmadan harekete geçen kişiler arasında, Thomas Paleologos Gidos’un oğlu (Resim 1), Rumeli Beylerbeyi Has Murad Paşa ile birlikte Rumeli’den birçok ileri gelen komutan ile asker, çarpışmada hayatlarını kaybetmişlerdi."
Sphrantzes’in adını ve baba adını verdiği Has Murad Paşa’dan bahseden Osmanlı kaynakları ise sadece Mesih Paşa’nın kardeşi olarak belirtmekle yetiniyorlar.
Benim görebildiğim kadarıyla hiçbir kaynakta Paleologos hanedanına ait soy ağacında bu iki kardeşin son Bizans İmparatoru ile 1. derece akrabalık bağını göremiyorsunuz. Buradan kardeşlerin imparatora uzak akraba olduğu veya en azından hanedan hayat ağacına bakıldığında imparatorluk için daha öncelikli adayların olduğu çıkarılabiliyor.
 |
| Resim 1* Spandunis'in soy ağacı. Annesi tarafından imparatorluk ailesinden |
Spandounes kitabında kendisinin de Paleologos hanedanından geldiğini söylüyor ve Mesih Paşa'nın, babaannesinin erkek kardeşi olduğu belirtiyor (Resim 1). Ancak yine bu kitapta geçen ve Mesih Paşa'nın babası olan Thomaso Paleologos Gidos'in son Bizans imparatoru Konstantin XI ile akrabalık bağı maalesef net anlatılmıyor.
Has Murad Paşa’nın Paleologos hanedanının hangi şubesinden olduğunu belirten bir ifade, dönemin tanıklarından ve Paleologos'lara hizmet etmiş olan devlet adamı ve tarihçi George Sphrantzes’te geçiyor. Yazar, Has Murad Paşa’nın Otlukbeli Savaşı'ndaki ölümünden bahsederken şu bilgiyi aktarıyor: “Sultan’ın (Fatih Sultan Mehmet) Uzun Hasan’ı yenilgiye uğrattığı seferde II. Mehmed daha ulaşmadan harekete geçen kişiler arasında, Thomas Paleologos Gidos’un oğlu (Resim 1), Rumeli Beylerbeyi Has Murad Paşa ile birlikte Rumeli’den birçok ileri gelen komutan ile asker, çarpışmada hayatlarını kaybetmişlerdi."
Sphrantzes’in adını ve baba adını verdiği Has Murad Paşa’dan bahseden Osmanlı kaynakları ise sadece Mesih Paşa’nın kardeşi olarak belirtmekle yetiniyorlar.
Benim görebildiğim kadarıyla hiçbir kaynakta Paleologos hanedanına ait soy ağacında bu iki kardeşin son Bizans İmparatoru ile 1. derece akrabalık bağını göremiyorsunuz. Buradan kardeşlerin imparatora uzak akraba olduğu veya en azından hanedan hayat ağacına bakıldığında imparatorluk için daha öncelikli adayların olduğu çıkarılabiliyor.
Zaman zaman geçmişte kalan imparatorluk hanedanları (Osmanlı, Habsburg, Romanov vb) ve varisleri ile ilgili haberleri görüyor okuyoruz. Peki, Paleologos hanedanı devam etseydi imparatorluk kime geçecekti? Günümüzdeki varisleri kimlerdi?
XI. yüzyıldan beri tarih sahnesinde olan Paleologoslar, Bizans İmparatorluğu'nu 1261-1453 tarihleri arasında yönetiyorlar. Osmanlı'nın gelişinden çok daha önce bu adı taşıyan ancak imparatorluk hanedanıyla yakınlığı yok denecek kadar az olan kişiler vardır. Bugün sosyal medya üzerinden yapılabilecek bir aramada çeşitli Avrupa ülkelerinden onlarca Paleologos kaydı görebilirsiniz. Diasporadan sonra (1453'de İstanbul'un ve 1460'da Mora'nın fethi sonrası) çoğu Batı'ya yerleşir. İtalya'da özellikle de Venedik, Pesaro ve Viterbo'da çok sayıda Paleologos yaşar. Sonradan bu isme Malta, Fransa ve Kephalonia'da, Osmanlı İmparatorluğu'na ait Atina, Romanya ve Tavşan Adaları'ndan Syros'ta (Sire) rastlanır.
İngiltere'de hatta Amerika'da (belgesini en altta paylaştım) bile ortaya çıkar. Güney Batı İngiltere'de Cornwall'ın doğu ucundaki Landulph bölge kilisesinde, duvara sabitlenmiş küçük bir pirinç tablet (Resim 2) üzerinde yazıt vardır. Yazıtın, kilisede gömülmüş 1600'lü yıllarda ölen Pesaro'lu Theodoros Palaeologos'a ait olduğu anlaşılıyor ve üzerinde şunlar yazıyor;
"HERE LYETH THE BODY OF THEODORO PALEOLOGVS OF PESARO IN ITALYE DESCENDED FROM YE IMPERYALL LYNE OF YE LAST CHRISTIAN EMPERORS
OF GREECE, BEING THE SONNE OF CAMILIO, YE SONE OF PROSPER, THE SONNE OF THEODORO, THE SONNE OF JOHN, YE PALEOLOGVS, THE 8TH OF THAT NAME AND LAST OF YT LYNE YT RAYGNED IN CONSTANTINOPLE, VNTILL SVB- DEWED
BY THE TVRKS, WHO MARRIED WTH. MARY YE DAVGHTER OF WILLIAM BALLS OF HADLYE IN SOVFFOLKE, GENT. HAD ISSVE 5 CHILDREN THEODORO, IOHN, FERDINANDO, MARIA, DOROTHY, DE- P'TED THIS LIFE AT CLYFTON YE 21TH OF IANVARY, 1636"
"Burada son Yunan Hristiyan imparatorunun soyundan gelen, bu adı taşıyan sekizinci kişi olup, Türkler tarafından fethedilene kadar Konstantinopolis'te hüküm sürmüş hanedanın son üyesi Konstantinos Palaeologos'un ikinci kardeşi Thomas'ın oğlu Ionnes'in oğlu, Theodoros'un oğlu, Prosperos'un oğlu, Camlio'un oğlu Suffolk'ta yaşayan Hadleyli William Ball'un kızı Mary ile
evlenen, Theodoro, John, Ferdinando, Maria ve Doroty adında beş çocuğu olan ve 21 Ocak 1636 yılında hayata veda eden Pesarolu Theodoros Palaiologos yatmaktadır."
Adı geçen Pesaro'lu (İtalya) Theodoros acaba gerçekten son Bizans imparatorunun soyundan mı geliyordu? Nasıl, neden İngiltere'ye gitmişti? Veya soyu devam etmiş miydi? Günümüze gelen bilinen bir varisi var mıydı? Soruları geliyor ilk etapta akla.
Konstantinopolis'in Türkler tarafından fethi sırasında şehri savunurken surlar dibinde öldüğü bilinen son imparator Konstantin Paleologos'un varisi yoktu. Babası II.Manuel Paleologos'un (Resim 5) birisi gayrimeşru olmak üzere 3 kız ve 8 erkek çocuğu oluyor. II. Manuel sonrası tahta hayattaki en büyük oğlu John VII. Paleologos (VII. Ioannes Palaiologos) geçiyor. John VII. Palailogos'da ardında çocuk bırakmadan ölüyor. İlk karısı on beş yaşında vebaya yenik düşüyor, ikinci karısının yüzüne bile bakmayı reddediyor (çok çirkin olduğu söylenir). Çok sevdiği üçüncü karısı da ona bir evlat veremiyor.
Beş kardeşinden Theodoros ondan beş ay önce, Andronikos ise genç yaşında Thessaloniki'de ölüyor. John, geriye kalan üç kardeş arasından (Konstantin, Demetrios, Thomas) Konstantin'i tahtın resmi varisi ilan ediyor. Ama çok hırslı olan Demetrios tahta el koymaya çalışsa da annesi Helena'nın yardımıyla Konstantin tahta geçebiliyor.
İmparatorun halletmek zorunda olduğu en önemli sorunlardan birisi de kendisinden sonra tahta kimin geçeceği meselesi oluyor. Her iki evliliğinde de mutlu olmasına rağmen çocuğu olmuyor. Bir ara üçüncü evliliği için Fatih Sultan Mehmet'in üvey annesi, Sultan II. Murad'ın dul eşi Mara Hatun (Gerorgi Brankoviç'in kızı) ile evliliği düşünülüyor. Bu teklif Mara Hatun'un anne babasına götürülüp rızaları alınmış olsa da Mara Hatun tarafından kabul görmüyor ve evlilik gerçekleşmiyor. Böylece Konstantin kısa hayatının sonuna kadar bekar ve varissiz kalıyor.
Konstantin Paleologos'un fetih sırasında ölümü sonrası imparator adayı olarak hayatta kalan iki kardeşi vardır; Demetrios Paleologos ve Thomas Paleologos. Aslında bilinenin aksine Bizans, Konstantinopolis'in fethinden sonra kısa da olsa bir süre daha Mora'da (Resim 6) devam etmiş. Konstantin imparator olduktan sonra Konstantinopolis'ten uzaklaştırmak için Mora'nın yarısını Demetrios'a vermiş. Mora son zamanlarını iki kardeş despotun yönetiminde geçirmiş. Ancak bir süre sonra birbirleri ile savaşa giren bu iki kardeşten Demetrios, Osmanlı'dan kardeşi Thomas'a karşı askeri yardım istemiş sonrasında da Thomas Mora'dan bir daha bu topraklara dönememek üzere İtalya'ya kaçmış. Ancak Fatih Mora'yı Demetrios'a vermekten vazgeçer ve böylece 1460'ta Mora'nın da Osmanlı tarafından bütünüyle fethedilmesinden sonra Bizans'ın son toprağı da kaybedilmiş olur. Despot Demetrios'un da Edirne ve İstanbul'daki esaret hayatı başlar. Böylece tahtın tek varisi olarak Thomas Paleologos kalır. O da İtalya'dadır.
Bizans Saray tarihçisi Georgios Phrantzes'in aldığı kayda göre Despot Demetrios Bizans takvimine göre 6979 tarihinde (Miladi 1471) Konstantinopolis'te keşiş olarak ölür, bilinen tek çocuğu olan Helena, annesiyle birlikte Fatih'in haremine alınır (Nerelerden nereye diye düşünüyor insan).
Kardeşi Thomas Roma'ya kaçar. Küçük oğullarını (Manuel) kardinal Bessarion büyütür. Çocukların büyüğü olan Andreas, Konstantinopolis'in fethedildiği yıl doğduğu için, biraz hayal kırıklığına neden olur. Kendisini imparator konstantinopolitanus olarak nitelendirmeye devam eder. Romalı bir fahişeyle evlenir ve tüm unvanlarını İspanya Kralı ve Kraliçesi Fernando ve Isabella'ya sattıktan sonra, 1502 yılında sefalet içinde ölür. Küçüğü olan Manuel ise, Konstantinopolis'e döner ve evlenip iki çocuk sahibi olur (Ioannes ve Andreas , sonradan islama dönerler) ve ölene kadar Fatih'in ona tahsis ettiği cüzi bir maaşla sakin bir hayat sürdürür. Thomas'ın küçük kızı Zoe-Sophia 1472 yılında Moskova Büyük Dükü III. Ivan'la evlenir. Son Konstantinopolis imparatorunun yeğeni sıfatıyla, çeyizinin bir parçası olarak kocasına getirdiği çift başlı kartal amblemiyle Bizans'ın manevi mirasını da taşıdığı düşünülmekteydi. Biraz da bu sayede Moskova "Üçüncü Roma" olarak anılmaya başlandı. Korkunç Ivan onun torunudur.
Despot Thomas'ın başka bir çocuğu olması gerçeği ne kadar cazip gelse de, buna delalet eden hiçbir kanıt bulunmuyor. Tüm aile mensuplarının adının kaydedilmesine büyük titizlik gösteren Georgios Sphrantzes, sadece yukarıda bahsettiğim Andreas ve Manuel'in varlığından bahsediyor. Ancak her ne kadar 1648 (Theodore'un ölmünden 12 yıl sonra) yılı gibi geç bir tarihte yazsa da, Leo Allatius adında biri de, "Despot Thomas Palailogos'un oğulları Andreas, Manuel ve Ioannes'ten bahsediyor.
Allatius, Vatikan Kütüphanesinin koruyucusuydu ve geniş kitap ve kayıt koleksiyonuna erişebiliyordu.
Elbette bu kaynağın güvenilirliği Sphrantzes'inkiyle aynı kefeye konamaz. Ancak küçük de olsa Thomas'ın Ioannes adında gayrimeşru bir çocuğu olabileceği ya da yazıtta hata yapılarak Ioannes'le, Thomas'ın küçük oğlu Manuel'in oğlu Ioannes'in oğlu Ioannes'in kastedilmiş olabileceği ihtimali var.
Bu ihtimaller dahilinde II. Manuel Palailogos'un soyundan gelen Theodoros, iki amcasıyla birlikte Büyük Dük Medici'nin tebaasına dahil olduğu Pesaro'da cinayete teşebbüsten hüküm giyer. Sürgüne gönderilen Theodoros, İngiltere'ye gelir ve asker ve kiralık katil olarak Lincoln kontunun hizmetine girer. Mary Balls'la olan evliliği, büyük ihtimalle ilk çocukları Theodoros, düğünden sadece on hafta sonraya dünyaya geldiği için Suffolk'taki dedikoduları önlemek amacıyla, Yorkshiere'da Cottingham'da kutlanır. Profesör Nicol "Exeter Katedrali kayıtları (büyük) Theodoros'un ölüm tarihini, yazıttaki gibi 21 Ocak değil, 20 Ekim 1636 olarak vermektedir. 1795 yılında bu mezar kazayla açıldığında, içinden meşe ağacından yapılan bir tabut çıkmıştır. Tabutun kapağı kaldırıldığında, ölünün mükemmel şekilde korunduğu görülmüştür. Theodorsos Paleologos'un çok uzun boylu, uzun kıvrık burunlu ve uzun beyaz sakallı bir olduğu anlaşılmaktadır." diye yazmıştır.
Theodoros'un oğullarından biri olan Ferdinando, İç Savaş'tan kısa süre önce yerleştiği Barbados'ta Rebecca Pomfret adında bir hanımla evlenir. 1678 yılında ölür ve Aziz Ioannes Kilisesi mezarlığına gömülür. Mezar taşında "Burada son Yunan Hıristiyan imparatorunun soyundan gelen, 1655-56 yıllarında bu cemaatin kilise İdareciliğini, yirmi yıl da cemaat temsilciliğini yapan, 3 Ekim 1679 tarihinde ölen Ferdinando Palailogos yatıyor." yazmaktadır. Oğlu Theodorious Barbados'lu Martha Bradbury ile evlenip İngiltere'ye döner, Stepney'e yerleşir ve 1693 yılında Corunna'da ölür. Geride o öldükten sonra dünyaya gelen ilginç isimli Godscall Palailogos adında bir kız çocuğu bırakır. Bu kıza ne olduğu bilinmiyor. Başka bir kanıt öne sürülmediği sürece, Stepney'li bu yetim kız
çocuğu (varlığı şüpheli Ioannes Palaelogos bir kenara bırakılırsa) Bizans İmparatorluğu'nun bilinen son üyesidir.
Ailenin son üyesinin akıbeti meçhul olsa da hemen aşağıda paylaştığım bir belgede görüleceği üzere hükümranlık üzerinde hak iddia eden kişiler olmaya devam etmiş. Miladi 1912 yılına ait bu belgede Amerika'da yaşayan ve Paleologos hanedanından olduğunu iddia eden bir askerin Osmanlı Devleti'nden bir talebi görülüyor. Binbaşı Sidenham Leonidas oğlu Komnenos Paleologos, bu yazısında Osmanlı ordusunda olabilecek bir görev, maaş ve prens ünvanını istiyor ve hanedandan olduğunu ispatlayabilecek şekilde elinde belgeler olduğunu iddia ediyor. Yazıyı tercüme şubesi öncelikle Türkçe'ye çeviriyor anladığım. Çünkü, yazının en altında "Asıllarıyla tercümesi sedaret evrak odasına verilmiştir. 12 Mart sene 1328" ifadesi not düşülmüş. Yazıya ne cevap verildi acaba? Ben de merak ediyorum ancak şimdilik bunun takibini arşivlerden yapabilecek bilgiye sahip değilim.
Bab-ı Ali
Nezaret-i Harbiye Umur-u Siyasiyye
Müdiriyet-i Umumiyesi
Tercüme Şubesi
Mütercim Ali 10 Mart 1328
Mümeyyiz sa sene 13..
Müdür Agah 10 Mart sene 328
Müdir-i Umumi Salih
Mesned-i celil-i sedaret-i uzmaya 25 Şubat sene 1912 tarihi ve Amerika ve aslında Kaliforniya eyaletine merbut Los Encılıs şehrinde kain .... otelinde mukim Binbaşı Sidenham Leonidas Parvan
oğlu Komnenos Paleologos imzasıyla varid olan arızanın tercümesidir. Son Bizans imparatorlarının ahvadına karşı muamele-i adl-ü dadın tatbik ve icrası zımnında iktiza eden kuvvet ve salahiyet yed-i sami-i fahimanesine geçmiştir. Ecdadım Bizans tahtını terk edeli aradan dört yüz elli seneyi tecavüz bir zaman mürur etmiştir. Biz o vakitten beri kürre-i arz yüzünde serseriyane bir hayat geçirmekte ve maişetimizi askerlik mesleğini takip ile temin etmekteyiz. Acizleri muvaffakatiyle neticelenen dört muhtelif muharebede bulunmuş ve binbaşılık rütbe-i askeriyesine irtika etmiş ise de gönlüm daima ecdadımın memleketindedir. Tecarib-i askeriyemi memleket-i mezkurenin hizmetinde istimal etmek arzusunu öteden beridir istemekteyim. İdare-i sabıkanın hitam bulması ve genç Türk fırkasının re'skara geçmesi üzerine bu arzumu izhare niyet ettim. Acizleri "Sinedham Leonidas Pervan oğlu Komnenos Paleologos " ismiyle müsemma bulunurum. Vaktiyle Bizsans imparatorluğunda icra-i hükümet etmiş olan büyük "komnenos " ile "paleologos" ailelerinin neslinden bulunduğumu müsbet evrak ve vesaik-i lazımenin kafisine malik henüz genç bir adamım-senem otuzu tecavüz değildir ve tecarib i adide....... bir askeri zabit sıfatıyla zat-ı sami-i fahimanesine arz ediyorum. Bizans imparatorlarının ahfadından biri sıfatıyla hükümet-i osmaniyeden bir lütuf istirham eder ve iş bu istirham-ı acizanemin sende-i seniyye-yi cenab-ı pedişahiye arz ve memurin-i aidesine işarı hususunda vesatet ve muavenet-i sami-i fahimanelerinin bi-diriğ buyurulmasını rica eylerim. Hükümet-i osmaniyece hak ve adalet dairesinde acizlerine karşı icrası mümkün olan lütufdan fazla bir lütuf talep istemiyorum. Acizleri ordu-yu osmaniyede bir memuriyet ile beraber ecdadımın haiz bulunmuş olduğu mevki-i ali piş-i nazar dikkate alınarak uhdeme ve devlet-i osmaniyenin bir prensi lakab ve ünvanının da tevcihini ve bundan maide çok bir şey olmamakla beraber rütbemle ailemin hal ve mevkiyle
mütenasib bir suretde yaşamaya kafi bir maaşın tahsisini rica ederim. Bi'lmukabele zat-ı hazret-i padişahi ile devlet-i osmaniyeye sadık olacağımı ve devlet-i osmaniyenin .......... şan ve ve şevketi uğrunda bir asker ........... vazifemi ifa eyleyeceğim. Hükümet-i osmaniyenin tevsi'-i memalik sevdasına düşmüş olan avrupa devletlerine karşı kendisini müdafa için gerek Türk ve gerek Bizans olarak sadıkasına arz-ı ihtiyaç edeceği zaman ........etmekte olduğunu hissediyorum. İşte bu aciz böyle bir zamanda "devletin" şan ve şevket-i kadimesi için hisseme düşen vazife ifa edebilecek bir mevkide bulunmak istiyorum. Taleb-i acizanem bundan ibaretdir. Ordu-yu osmaniyede acizlerine bir memuriyet buyurulursa erkan-ı harbiye dairesinde bir memuriyeti tercih ederim. Şayet bu mümkün olmazsa acizleri süvari alayında istihdam ile ecdadımın memleketine ve zat-ı hazret-i padişahı ile devlet-i osmaniyenin şan ve şerefi namına ifa-yı hizmet ikdar buyurunuz. İşbu arıza-i acizaname biran evvel bir cevab ita buyurulmasını zat-ı sami-i fahimanelerinden istirham ederim.
Asıllarıyla tercümesi sedaret evrak odasına verilmiştir. 12 Mart sene 1328
*****************
Mesih Paşa ilginçtir hristiyan atalarının yaptığı bir kiliseyi camiye çevirmeyi tercih ederken kardeşi Has Murad Paşa ise yeni bir cami (Aksaray Murad Paşa Cami) yaptırmayı tercih ediyor.
Has Murad Paşa Otlukbeli Savaşı'nda Fırat nehrinde boğularak ölüyor ve belki de ileride gömülmeyi planladığı camisine gömülemiyor. Nedendir bilinmez, Mesih Paşa ise 'belki de bir nebze olsun kardeşine yakın olmak içindir' kendi yaptığı cami yerine kardeşinin yaptırdığı Murad Paşa cami'ne gömülmeyi istiyor.
Osmanlı mezar taş şahidelerinde ölen kişinin babasının ismi çoğunlukla olur. Ben de belki bu mezar taşında babaları Gidos'un ismini görebilir miyim diye cami haziresinde bu mezar taşını birkaç kez aradıysam da bulamadım...
********
Kaynaklar;
 |
| Resim 2* Prinç tablet |
İngiltere'de hatta Amerika'da (belgesini en altta paylaştım) bile ortaya çıkar. Güney Batı İngiltere'de Cornwall'ın doğu ucundaki Landulph bölge kilisesinde, duvara sabitlenmiş küçük bir pirinç tablet (Resim 2) üzerinde yazıt vardır. Yazıtın, kilisede gömülmüş 1600'lü yıllarda ölen Pesaro'lu Theodoros Palaeologos'a ait olduğu anlaşılıyor ve üzerinde şunlar yazıyor;
"HERE LYETH THE BODY OF THEODORO PALEOLOGVS OF PESARO IN ITALYE DESCENDED FROM YE IMPERYALL LYNE OF YE LAST CHRISTIAN EMPERORS
OF GREECE, BEING THE SONNE OF CAMILIO, YE SONE OF PROSPER, THE SONNE OF THEODORO, THE SONNE OF JOHN, YE PALEOLOGVS, THE 8TH OF THAT NAME AND LAST OF YT LYNE YT RAYGNED IN CONSTANTINOPLE, VNTILL SVB- DEWED
BY THE TVRKS, WHO MARRIED WTH. MARY YE DAVGHTER OF WILLIAM BALLS OF HADLYE IN SOVFFOLKE, GENT. HAD ISSVE 5 CHILDREN THEODORO, IOHN, FERDINANDO, MARIA, DOROTHY, DE- P'TED THIS LIFE AT CLYFTON YE 21TH OF IANVARY, 1636"
"Burada son Yunan Hristiyan imparatorunun soyundan gelen, bu adı taşıyan sekizinci kişi olup, Türkler tarafından fethedilene kadar Konstantinopolis'te hüküm sürmüş hanedanın son üyesi Konstantinos Palaeologos'un ikinci kardeşi Thomas'ın oğlu Ionnes'in oğlu, Theodoros'un oğlu, Prosperos'un oğlu, Camlio'un oğlu Suffolk'ta yaşayan Hadleyli William Ball'un kızı Mary ile
evlenen, Theodoro, John, Ferdinando, Maria ve Doroty adında beş çocuğu olan ve 21 Ocak 1636 yılında hayata veda eden Pesarolu Theodoros Palaiologos yatmaktadır."
 |
| Resim 3* Landulph Kilisesi https://www.chct.info/histories/landulph-st-leonard-st-dilpe/ |
Adı geçen Pesaro'lu (İtalya) Theodoros acaba gerçekten son Bizans imparatorunun soyundan mı geliyordu? Nasıl, neden İngiltere'ye gitmişti? Veya soyu devam etmiş miydi? Günümüze gelen bilinen bir varisi var mıydı? Soruları geliyor ilk etapta akla.
 |
Resim 4* İmparatorluk işareti-iki kafa ile gösterilen bir kartal.
İki bacak iki kapıya dayanıyor; imparatorluk tacı bütün bunların üzerinde duruyor. Peki, en alttaki hilalin anlamı nedir? |
Beş kardeşinden Theodoros ondan beş ay önce, Andronikos ise genç yaşında Thessaloniki'de ölüyor. John, geriye kalan üç kardeş arasından (Konstantin, Demetrios, Thomas) Konstantin'i tahtın resmi varisi ilan ediyor. Ama çok hırslı olan Demetrios tahta el koymaya çalışsa da annesi Helena'nın yardımıyla Konstantin tahta geçebiliyor.
İmparatorun halletmek zorunda olduğu en önemli sorunlardan birisi de kendisinden sonra tahta kimin geçeceği meselesi oluyor. Her iki evliliğinde de mutlu olmasına rağmen çocuğu olmuyor. Bir ara üçüncü evliliği için Fatih Sultan Mehmet'in üvey annesi, Sultan II. Murad'ın dul eşi Mara Hatun (Gerorgi Brankoviç'in kızı) ile evliliği düşünülüyor. Bu teklif Mara Hatun'un anne babasına götürülüp rızaları alınmış olsa da Mara Hatun tarafından kabul görmüyor ve evlilik gerçekleşmiyor. Böylece Konstantin kısa hayatının sonuna kadar bekar ve varissiz kalıyor.
Konstantin Paleologos'un fetih sırasında ölümü sonrası imparator adayı olarak hayatta kalan iki kardeşi vardır; Demetrios Paleologos ve Thomas Paleologos. Aslında bilinenin aksine Bizans, Konstantinopolis'in fethinden sonra kısa da olsa bir süre daha Mora'da (Resim 6) devam etmiş. Konstantin imparator olduktan sonra Konstantinopolis'ten uzaklaştırmak için Mora'nın yarısını Demetrios'a vermiş. Mora son zamanlarını iki kardeş despotun yönetiminde geçirmiş. Ancak bir süre sonra birbirleri ile savaşa giren bu iki kardeşten Demetrios, Osmanlı'dan kardeşi Thomas'a karşı askeri yardım istemiş sonrasında da Thomas Mora'dan bir daha bu topraklara dönememek üzere İtalya'ya kaçmış. Ancak Fatih Mora'yı Demetrios'a vermekten vazgeçer ve böylece 1460'ta Mora'nın da Osmanlı tarafından bütünüyle fethedilmesinden sonra Bizans'ın son toprağı da kaybedilmiş olur. Despot Demetrios'un da Edirne ve İstanbul'daki esaret hayatı başlar. Böylece tahtın tek varisi olarak Thomas Paleologos kalır. O da İtalya'dadır.
 |
| Resim 5* Paleilogos Hanedanı soy ağacı. |
 |
| Resim 6* Mora Despotluğu |
Allatius, Vatikan Kütüphanesinin koruyucusuydu ve geniş kitap ve kayıt koleksiyonuna erişebiliyordu.
Elbette bu kaynağın güvenilirliği Sphrantzes'inkiyle aynı kefeye konamaz. Ancak küçük de olsa Thomas'ın Ioannes adında gayrimeşru bir çocuğu olabileceği ya da yazıtta hata yapılarak Ioannes'le, Thomas'ın küçük oğlu Manuel'in oğlu Ioannes'in oğlu Ioannes'in kastedilmiş olabileceği ihtimali var.
Bu ihtimaller dahilinde II. Manuel Palailogos'un soyundan gelen Theodoros, iki amcasıyla birlikte Büyük Dük Medici'nin tebaasına dahil olduğu Pesaro'da cinayete teşebbüsten hüküm giyer. Sürgüne gönderilen Theodoros, İngiltere'ye gelir ve asker ve kiralık katil olarak Lincoln kontunun hizmetine girer. Mary Balls'la olan evliliği, büyük ihtimalle ilk çocukları Theodoros, düğünden sadece on hafta sonraya dünyaya geldiği için Suffolk'taki dedikoduları önlemek amacıyla, Yorkshiere'da Cottingham'da kutlanır. Profesör Nicol "Exeter Katedrali kayıtları (büyük) Theodoros'un ölüm tarihini, yazıttaki gibi 21 Ocak değil, 20 Ekim 1636 olarak vermektedir. 1795 yılında bu mezar kazayla açıldığında, içinden meşe ağacından yapılan bir tabut çıkmıştır. Tabutun kapağı kaldırıldığında, ölünün mükemmel şekilde korunduğu görülmüştür. Theodorsos Paleologos'un çok uzun boylu, uzun kıvrık burunlu ve uzun beyaz sakallı bir olduğu anlaşılmaktadır." diye yazmıştır.
Theodoros'un oğullarından biri olan Ferdinando, İç Savaş'tan kısa süre önce yerleştiği Barbados'ta Rebecca Pomfret adında bir hanımla evlenir. 1678 yılında ölür ve Aziz Ioannes Kilisesi mezarlığına gömülür. Mezar taşında "Burada son Yunan Hıristiyan imparatorunun soyundan gelen, 1655-56 yıllarında bu cemaatin kilise İdareciliğini, yirmi yıl da cemaat temsilciliğini yapan, 3 Ekim 1679 tarihinde ölen Ferdinando Palailogos yatıyor." yazmaktadır. Oğlu Theodorious Barbados'lu Martha Bradbury ile evlenip İngiltere'ye döner, Stepney'e yerleşir ve 1693 yılında Corunna'da ölür. Geride o öldükten sonra dünyaya gelen ilginç isimli Godscall Palailogos adında bir kız çocuğu bırakır. Bu kıza ne olduğu bilinmiyor. Başka bir kanıt öne sürülmediği sürece, Stepney'li bu yetim kız
çocuğu (varlığı şüpheli Ioannes Palaelogos bir kenara bırakılırsa) Bizans İmparatorluğu'nun bilinen son üyesidir.
Ailenin son üyesinin akıbeti meçhul olsa da hemen aşağıda paylaştığım bir belgede görüleceği üzere hükümranlık üzerinde hak iddia eden kişiler olmaya devam etmiş. Miladi 1912 yılına ait bu belgede Amerika'da yaşayan ve Paleologos hanedanından olduğunu iddia eden bir askerin Osmanlı Devleti'nden bir talebi görülüyor. Binbaşı Sidenham Leonidas oğlu Komnenos Paleologos, bu yazısında Osmanlı ordusunda olabilecek bir görev, maaş ve prens ünvanını istiyor ve hanedandan olduğunu ispatlayabilecek şekilde elinde belgeler olduğunu iddia ediyor. Yazıyı tercüme şubesi öncelikle Türkçe'ye çeviriyor anladığım. Çünkü, yazının en altında "Asıllarıyla tercümesi sedaret evrak odasına verilmiştir. 12 Mart sene 1328" ifadesi not düşülmüş. Yazıya ne cevap verildi acaba? Ben de merak ediyorum ancak şimdilik bunun takibini arşivlerden yapabilecek bilgiye sahip değilim.
 |
| Resim 7* |
Nezaret-i Harbiye Umur-u Siyasiyye
Müdiriyet-i Umumiyesi
Tercüme Şubesi
Mütercim Ali 10 Mart 1328
Mümeyyiz sa sene 13..
Müdür Agah 10 Mart sene 328
Müdir-i Umumi Salih
Mesned-i celil-i sedaret-i uzmaya 25 Şubat sene 1912 tarihi ve Amerika ve aslında Kaliforniya eyaletine merbut Los Encılıs şehrinde kain .... otelinde mukim Binbaşı Sidenham Leonidas Parvan
oğlu Komnenos Paleologos imzasıyla varid olan arızanın tercümesidir. Son Bizans imparatorlarının ahvadına karşı muamele-i adl-ü dadın tatbik ve icrası zımnında iktiza eden kuvvet ve salahiyet yed-i sami-i fahimanesine geçmiştir. Ecdadım Bizans tahtını terk edeli aradan dört yüz elli seneyi tecavüz bir zaman mürur etmiştir. Biz o vakitten beri kürre-i arz yüzünde serseriyane bir hayat geçirmekte ve maişetimizi askerlik mesleğini takip ile temin etmekteyiz. Acizleri muvaffakatiyle neticelenen dört muhtelif muharebede bulunmuş ve binbaşılık rütbe-i askeriyesine irtika etmiş ise de gönlüm daima ecdadımın memleketindedir. Tecarib-i askeriyemi memleket-i mezkurenin hizmetinde istimal etmek arzusunu öteden beridir istemekteyim. İdare-i sabıkanın hitam bulması ve genç Türk fırkasının re'skara geçmesi üzerine bu arzumu izhare niyet ettim. Acizleri "Sinedham Leonidas Pervan oğlu Komnenos Paleologos " ismiyle müsemma bulunurum. Vaktiyle Bizsans imparatorluğunda icra-i hükümet etmiş olan büyük "komnenos " ile "paleologos" ailelerinin neslinden bulunduğumu müsbet evrak ve vesaik-i lazımenin kafisine malik henüz genç bir adamım-senem otuzu tecavüz değildir ve tecarib i adide....... bir askeri zabit sıfatıyla zat-ı sami-i fahimanesine arz ediyorum. Bizans imparatorlarının ahfadından biri sıfatıyla hükümet-i osmaniyeden bir lütuf istirham eder ve iş bu istirham-ı acizanemin sende-i seniyye-yi cenab-ı pedişahiye arz ve memurin-i aidesine işarı hususunda vesatet ve muavenet-i sami-i fahimanelerinin bi-diriğ buyurulmasını rica eylerim. Hükümet-i osmaniyece hak ve adalet dairesinde acizlerine karşı icrası mümkün olan lütufdan fazla bir lütuf talep istemiyorum. Acizleri ordu-yu osmaniyede bir memuriyet ile beraber ecdadımın haiz bulunmuş olduğu mevki-i ali piş-i nazar dikkate alınarak uhdeme ve devlet-i osmaniyenin bir prensi lakab ve ünvanının da tevcihini ve bundan maide çok bir şey olmamakla beraber rütbemle ailemin hal ve mevkiyle 
mütenasib bir suretde yaşamaya kafi bir maaşın tahsisini rica ederim. Bi'lmukabele zat-ı hazret-i padişahi ile devlet-i osmaniyeye sadık olacağımı ve devlet-i osmaniyenin .......... şan ve ve şevketi uğrunda bir asker ........... vazifemi ifa eyleyeceğim. Hükümet-i osmaniyenin tevsi'-i memalik sevdasına düşmüş olan avrupa devletlerine karşı kendisini müdafa için gerek Türk ve gerek Bizans olarak sadıkasına arz-ı ihtiyaç edeceği zaman ........etmekte olduğunu hissediyorum. İşte bu aciz böyle bir zamanda "devletin" şan ve şevket-i kadimesi için hisseme düşen vazife ifa edebilecek bir mevkide bulunmak istiyorum. Taleb-i acizanem bundan ibaretdir. Ordu-yu osmaniyede acizlerine bir memuriyet buyurulursa erkan-ı harbiye dairesinde bir memuriyeti tercih ederim. Şayet bu mümkün olmazsa acizleri süvari alayında istihdam ile ecdadımın memleketine ve zat-ı hazret-i padişahı ile devlet-i osmaniyenin şan ve şerefi namına ifa-yı hizmet ikdar buyurunuz. İşbu arıza-i acizaname biran evvel bir cevab ita buyurulmasını zat-ı sami-i fahimanelerinden istirham ederim.Asıllarıyla tercümesi sedaret evrak odasına verilmiştir. 12 Mart sene 1328
*****************
Mesih Paşa ilginçtir hristiyan atalarının yaptığı bir kiliseyi camiye çevirmeyi tercih ederken kardeşi Has Murad Paşa ise yeni bir cami (Aksaray Murad Paşa Cami) yaptırmayı tercih ediyor.
Has Murad Paşa Otlukbeli Savaşı'nda Fırat nehrinde boğularak ölüyor ve belki de ileride gömülmeyi planladığı camisine gömülemiyor. Nedendir bilinmez, Mesih Paşa ise 'belki de bir nebze olsun kardeşine yakın olmak içindir' kendi yaptığı cami yerine kardeşinin yaptırdığı Murad Paşa cami'ne gömülmeyi istiyor.
Osmanlı mezar taş şahidelerinde ölen kişinin babasının ismi çoğunlukla olur. Ben de belki bu mezar taşında babaları Gidos'un ismini görebilir miyim diye cami haziresinde bu mezar taşını birkaç kez aradıysam da bulamadım...
 |
| Resim 8* Kontantin XI Paleologos heykeli. Mistra-Yunanistan |
 |
Resim 9* Thomas, II. Pius'un Ancona'ya gelişi gösteren Pintoricchio freskinde detay,Siena Katedrali. Sol ortada mavi şapka ile görülen kişi Thomas Paleologos'tur |
 |
| Resim 10* The tomb of Ferdinando Paleologus in St. Johns Parish Church courtyard in Barbados, Caribbean |
 |
| Resim 11* Britanya Ortadoks Kilisesi başkanı başpiskopos Gregorios Cornwall'de mezarında Theodore Paleologos'u anma töreninde. Duvardaki pirinç levha yunan mavi ve beyaz renklerinde |
 |
| Resim 12* Çİft başlı Bizans kartalı ve boynunda Paleologos hanedan arması |
Kaynaklar;
- Theodoros spandunis, Osmanlı Sultanları
- Yorgios Sfrancis,Yorgios Sfrancis’in Anıları-Chronicon Minus
- John Julius Norwich, Bizans 3
- John Hall, An Elizabethan Assassin
- https://www.devletarsivleri.gov.tr/
