İstanbul'a su taşıyan sistemleri incelerken çok uzak mesafelerden sadece yüzey eğimini kullanarak suların taşındığını görmüştüm.Vize su hattının uzunluğu 240 km'yi aşıyor ve bu hat üzerinden onlarca su kemeri, galeriler ve delmeler bulunuyor. Bu kadar büyük bir sistemin hesaplamalarının nasıl yapıldığını, o zamanın mimarlarının, mühendislerinin ne gibi aletlerden yararlandığını merak etmiştim. Çünkü bu çok detaylı bir hesap yeteneği gerektiriyordu. Kırkçeşme isale hattında 1 km'lik mesafeyi sadece 50 cm eğim ile inşa etmişlerdi. Modern teknolojinin olmadığı bir dönemde bu hesapların nasıl ve ne ile yapıldığını insan ister istemez merak ediyor.
**
Şimdi bu suların meskenlerimize, şehirlerimize taşınma işlemlerinden ve bu işlemlerin nasıl gerçekleştirilmesi gerektiğinden söz edeceğim. Bunun için ilk adım, teraziye getirme işlemidir. Teraziye getirme, ya dioptralarla, ya su terazileriyle ya da chorobateslerle yapılır. Ama chorobatesle yapılan ölçümlerde daha hassa sonuçlar alınır; çünkü dioptralar ve su terazileri şaşabilir.
Chorobates, yaklaşık yirmi ayak uzunluğunda düz bir cetveldir. Uçlarında eşit ebatta yapılmış ve cetvelin iç köşelerine dik oturtulmuş ayaklar bulunur. Cetvel ile ayaklar arasında da menteşelerle tutturulmuş çapraz kirişler vardır. Bu kirişlerin yüzeyine belirli bir hesaba uygun düşey çizgiler çizilidir ve ve cetvelin her iki tarafından bu çizgilerin hizasına dik olarak çeküller sarkar. Alet kurulup da düzgün şekilde yerleştirildiğinde, bu çeküller çizgilerle aynı şekilde ve aynı anda değerek aletin dengede olduğunu gösterir.
Ama rüzgar esip de işlemi kesintiye uğratırsa, çeküller titreşip çizgiler doğru rakamı vermezse, kalasın üst tarafına beş ayak uzunluğunda, bir parmak geniliğinde ve bir buçuk parmak derinliğinde bir oluk açın ve içine su dökün. Su, oluğun kenarlarına eşit miktarda değerse, aletin düzgün olduğu anlaşılır. Chorobates bu şekilde düzgün ayarlandığında, eğim miktarı da tespit edilebilir.
**
Vitrivius burada teraziye getirme, terazileme ya da tesviye anlamına gelen perlibratio kelimesiyle, hassa ayarlı arazi ölçüm aletleriyle yeryüzü düzleminde farklı noktalar arsındaki yükseklik farklılıklarını tespit etme işleminden söz etmektedir. Bu işlem, önceleri sulama kanalları, daha sonraları da su kemerleri için büyük bir önem arz etmekteydi. Bu iş için Vitrivius'un önerdiği aletler, basit su terazileri (librae aquariane), dioptra (mesafe ya da açı ölçmede kullanılan, teodolite benzer bir arazi ölçüm aleti) ve chorobates adı verilen aletlerdi. Vitrivius dioptra ve diğer su terazilerinin ölçümlerine pek güvenmediği için, bu metinde chorobates adıyla anılan ve günümüzde kabarcıklı düzeç ya da terazi ruhuna benzer bir ölçüm aletinden ve bu aletin ayarının nasıl yapılması gerektiğinden bahseder. Bahsettiği bu alet, yirmi ayak uzunuluğunda, iki bacağı ve üzerinde bir su terazisi olan, ahşaptan basit bir yapıdır.
 |
| A depiction of Vitruvius presenting De Architectura to Augustus |
 |
Marcus Vitruvius Pollio |
